Szydłów, woj. lubuskie Wrote:
Opis zabytku:
Pozostałości twierdzy w Szydłowie zlokalizowane są na północnym brzegu Odry naprzeciw ujścia do niej Nysy Łużyckiej. W pobliżu obiektu znajdują się pozostałości opuszczonej wioski Szydłów, a najbliższą zamieszkaną osadą jest wioska Krzesin.
Militarne wykorzystanie terenu
Wioska Szydłów z okolicami między 1620 a 1815 rokiem była jedynym fragmentem terenu należącego do władców Saksonii, leżącym na północnym brzegu Odry. To, oraz jego doskonałe położenie (u zbiegu dwóch rzek) skutkowało wojskowym wykorzystywaniem miejsca. Z początkowego okresu - czasów wojny 30 – znany jest jedynie zabawny incydent, bitwa rzeczna związanej ze sporami granicznymi między mieszkańcami Gubina i Krosna, która miała miejsce w 1629 roku. W okresie wojny trzydziestoletniej na południowym brzegu Odry, naprzeciwko Szydłowa, znajdował się szwedzki obóz warowny. Pierwsze fortyfikacje na północnym brzegu pojawiły się tu dopiero w okresie Wielkiej Wojny Północnej, kiedy to wojska saskie zaczęły wykorzystywać te miejsce jako przeprawę na Odrze. Już w 1700 roku przeszło tędy 5 saskich regimentów. W 1704 roku sasko-polska kawaleria rozłożyła się obozem w okolicach Łomów i przy tej okazji wniosła most na Odrze koło Szydłowa, który zabezpieczyła ufortyfikowanym przedmościem. W 1709 roku te samo przedmoście zostało raz jeszcze wzmocnione i wykorzystane jako osłona dla przeprawy saskiej armii. Przy tej okazji król, August II Mocny miał zdecydować o założeniu tam twierdzy.
Historia twierdzy
Już w 1709 roku ruszyły prace – wytyczono teren przyszłej twierdzy i sprowadzono robotników, twierdzy przydzielono również inżyniera, majora Bruyna. Początkowo forteca miała mieć postać sześciobastionowego wieloboku, jednak już w 1710 z uwagi na trudności z finansowaniem przedsięwzięcia liczbę bastionów zmniejszono do 5. W 1711 roku twierdza posiadała już glacis i zewnętrzną fosę. W 1712 roku wystawiono jeszcze palisady, jednak wkrótce po tym w królewskiej kasie zabrakło pieniędzy, a poza tym prowadzący budowę major Bruyn został ranny i nie mógł dalej sprawować swej funkcji, przez co budowa twierdzy została przerwana. Mimo rezygnacji z budowy jak się zdaje z pomysłu całkiem nie zrezygnowano. Ok 1720 roku powstał na podstawie królewskiego pomysłu, zapewne Augusta Mocnego, kolejny projekt twierdzy. Nowa warownia miała być zlokalizowana tam, gdzie stara, ale być znacznie mniejsza. Centrum założenia miało być nieduże dzieło na planie dwóch rombów, od strony północnej otoczone enweloppą, składającą się z dwóch dzieł rogowych oraz dużego słoniczoła. Wewnątrz centralnego dzieła miały znajdować się koszary, dom komendanta, kościół, magazyn prochu, magazyn prowiantowy oraz arsenał. Nieliczna zabudowa miała znajdować się również w dziełach rogowych. Opisywany projekt pokazuje, że pozostałości starej, zarzuconej w trakcie budowy twierdzy mimo stanu dalekiego od ukończenia funkcjonowały jako obiekt obronny. W jej wnętrzu znajdował się magazyn wojskowy, dodatkowo otoczony palisadą. W tym czasie istniały jeszcze inne dzieła obronne. Po południowej stronie Odry znajdował się wówczas stary umocniony przyczółek, w formie niewielkiego dzieła kleszczowego. Równie ciekawie wyglądały fortyfikacje broniące przejścia na zachodnią stronę Odry – po szydłowskiej stronie brzegu zarejestrowano duże dzieło rogowe wzmocnione rawelinem, po drugiej zaś stronie – dwie flesze.
Po zarzuceniu pomysłów budowy twierdzy okolice te były tylko z rzadka wykorzystywane militarnie. Tutaj przez Odrę przeprawiały się wojska zarówno w okresie wojny 7 letniej jak i w czasie wojen napoleońskich – w sierpniu 1813 roku w okolicach Szydłowa stacjonował korpus pruskiego gen. von Wobesera. W XIX wieku uległy likwidacji niektóre obiekty obronne. Najpierw znikły flesze broniące brodu po zachodniej stronie rzeki, przedmoście po południowej stronie Odry było doskonale zachowane jeszcze w drugiej dekadzie XIX wieku, co dokumentuje plan z 1817 r. Dopiero XIX wieczna regulacja Odry doprowadziła do likwidacji obiektu.
Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko fragmenty nie ukończonej nigdy twierdzy. Zygzakowata linia doskonale widoczna z lotu ptaka to skrajna, zewnętrzna fortyfikacja twierdzy, tzw. przedstok (glacis). Poza nią zachowały się resztki tzw. drogi krytej, pierwszego stanowiska obronnego, wraz z placami broni. W niektórych miejscach zauważa się również fragmenty nigdy do końca nie wykopanej fosy.
W pobliżu reliktów twierdzy znajdują się pozostałości ufortyfikowanego przedmościa armii sasko-polskiej z 1704 roku, a na południowym brzegu Odry relikty reduty, jednego z obiektów obozu armii szwedzkiej z 1634 roku.
Oprac. G. Podruczny
Źródło:
http://e-zabytek.nid.pl/Zabytek/szczegoly.php?ID=192