HOLSZANY biał. ГАЛЬШАНЫ, Halszany, rej. АШМЯНСКІ, ros. ГОЛЬШАНЫ, Golshany, Olshan,
Założycielem miasteczka miał być jeden z synów księcia litewskiego Romunta - Holsza, od którego wywodzić się ma ród książąt Holszańskich. Od imienia syna Holszy - Algimunt (zm. 1280), wszyscy jego potomkowie używali przydomku Algimuntowiczów.
Holszańscy zbudowali drewniany zamek (XIII w.) na górze nad rzeką Korabl na północny wschód od Holszan.
Ostatnim męskim potomkiem był Paweł Algimuntowicz Holszański, biskup łucki, a póĄniej wileński (1536-1555), po którym Holszany odziedziczyła Helena z linii Dubrowickiej. Poślubiając (1525) Pawła Sapiehę z Kodnia, wniosła Holszany w posagu.
Ostatnimi dziedzicami klucza holszańskiego z rodu Sapiehów: Kazimierz (zm. 1639) i Tomasz (zm. 1646) podzielili (1638) majątek między sobą. Obciążone znacznymi długami, dobra holszańskie uległy później rozdrobnieniu.
Zamek został wybudowany (1610) przez Pawła Stefana Sapiehę, wicekanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego i był uważany za jeden z najpiękniejszych na Wileńszczyźnie. Powstał na brzegu rzeki Olszanka. Dwupiętrowy murowany zamek w kształcie czworoboku (o szerokości 100 m) z ośmiościennymi wieżami po bokach oraz kaplicą umieszczoną w boku bramy posiadał unikatowy system ocieplania budynku, wodociąg i kanalizację. Pokoje gościnnych oraz galerie upiększały freski i sztukateria, podłoga była wyłożona płytką ceramiczną, na kominach widniały herby rodowe.
Była to budowla trójkondygnacyjna, na potężnych piwnicach, wzniesiona na planie czworoboku, z czterema narożnymi basztami. Cała rezydencja została otoczona wałami i bastionami ziemnymi oraz oblana wodami spiętrzonej rz. Holszanki. Zamek kilkakrotnie przebudowywano. Już w XVIII w. dwa jego skrzydła popadły w ruinę, a ostatecznie zostały wysadzone w powietrze przez Garbaniewa w XIX w. Dalszemu zniszczeniu zamek uległ podczas I wojny światowej. Zachowały się ruiny dwu mieszkalnych skrzydeł (w jednym z nich znajduje się brama wjazdowa), kaplicy i dwu z sześciu istniejących tu niegdyś sześciobocznych baszt oraz część wałów i fos otaczających rozległy teren wokół budowli. Ocalały także resztki otaczającego zamek parku, ze starymi lipami o strzyżonych niegdyś koronach.
Wokół zamku zbudowano 3 sztuczne jeziora z dnem wyłożonym kafelkami. W rezydencji była okazała biblioteka, kolekcja obrazów i zbroi.
W ciągu wieków zamek kilka razy był przebudowywany i zaczął popadać w ruinę. Podczas wojny północnej zniszczony przez Szwedów.
W XIX wieku należał do rodziny Żabów. Kolejny właściciel zamku Gorbaniew rozebrał (1880) baszty i część ścian na budowę karczmy. Obecnie pozostały tu jedynie ruiny.
Paweł Stefan Sapieha ufundował kościół i klasztor (1618). Po jego śmierci jego czwarta żona zbudowała wewnątrz świątyni rotundę z marmurowym nagrobkiem męża i jego trzech poprzednich żon. Ich posągi stały tu do ok. 1970 roku, gdy "zabezpieczono" je wywożąc do Muzeum Starożytnej Historii i Kultury Białoruskiej w Mińsku, gdzie pozostają do dzisiaj.
Tatiana Puchowaja, Historia Holszan, w: "Głos znad Niemna"
------------
[quote]HOLSZANY
Zamek Żabów i ruiny zamku Sapiehów.
Widok od strony rzeki Olszanki. Zamek dwukondygnacjowy z wielobocznymi basztami na narożach i przylegającymi z prawej strony ruinami zamku z kaplicą. Dat.: 18 Maja 1876. Napis: Holszany; Napis na podkładzie: Holszany G. Wileńska; napis na kartce doklejonej do podkładu: Holszany nad rzeką Olszanką. Gubernija Wileńska. Miasteczko nosi nazwisko od Xiążąt Holszańskich idących od Holszy syna Trabusa X. Litew. - Anna Holszańska żona Bohdana Sapiehy Wojewody Mińskiego wniosła Holszany w dom Sapiehów - Syn Bodana Paweł wymurował zamek - W połowie 18 Wieku Własność familij Żabów.
1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 19,6 x 28,8 cm.
Muzeum Narodowe, Kraków. III-r.a. 3992. (Teka Wileńska).
-----------
Foto ze strony
http://www.skyscrapercity.com/showthrea ... 39&page=21