Bardzo ciekawa rozprawa doktorska Adama Soćko,
Adam Soćko
Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiegoWarszawa 2005.
Książka poświęcona jest pomijanemu dotąd w badaniach nad architekturą gotycką zagadnieniu występowania empor nad zakrystiami, przedsionkami kościołów, nad ich nawami i w piętrach wież. Autor zestawił szereg takich realizacji z terenów byłego państwa krzyżackiego, wyróżnił charakterystyczne typy empor, omówił ich genezę i zanalizował każdorazowo czas powstania i pierwotny kształt poszczególnych konstrukcji. Naświetlił przy tym kluczowe poglądy dotyczące architektury kilkudziesięciu kościołów północno-wschodniej Polski. Koncentruje się nad pierwotnym sposobem użytkowania empor. Pod tym względem szczególnie istotne są rozważania nad funkcją i znaczeniem niewielkich, wywyższonych pomieszczeń lokowanych zwykle nad zakrystią, w pobliżu ołtarza głównego oraz empor ponad przedsionkami świątyń. Warszawa 2005, B5, ss. 414 + il. cz.-b. 150
Spis treściWSTĘP
Rozdział 1. WPROWADZENIE1.1 Definicja
1.2 Systematyka
Rozdział 2. UKŁADY EMPOROWE W KOŚCIOŁACH PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO2.1 Empory wschodnie
2.2 Empory ponad przedsionkami kościołów
2.3 Empory zachodnie
2.3.1 Empory w wieżach i masywach dwuwieżowych
2.3.2 Empory w kaplicach wczesnych zamków konwentualnych
2.3.3 Empory w kościołach klasztorów żeńskich
2.4 Empory podłużne
2.4.1 Empory strychowe
2.4.2 Empora nawy północnej dawnego kościoła franciszkanów w Toruniu
2.4.3 Empora kaplicy zamkowej w Braniewie
Rozdział 3. EMPORY WSCHODNIE – ANALIZA I INTERPRETACJE3.1 Najstarsze empory wschodnie i ich upowszechnienie w państwie zakonu krzyżackiego
3.2 Geneza empor wschodnich – uwarunkowania funkcjonalne
3.3 Funkcje empor wschodnich w państwie zakonu krzyżackiego
3.3.1 Empory jako wywyższone kaplice
3.3.2 Empory jako chóry muzyczne i śpiewacze
3.3.3 Empory wschodnie – interpretacja patronacko-władcza
Rozdział 4. EMPORY PONAD PRZEDSIONKAMI KOŚCIOŁÓW – ANALIZA I INTERPRETACJE4.1 Upowszechnienie empor nadkruchtowych w państwie krzyżackim
4.2 Geneza formalna krucht emporowych – uwarunkowania funkcjonalne
4.3 Funkcje empor nadkruchtowych w państwie zakonu krzyżackiego
4.3.1 Empory jako wywyższone kaplice
4.3.2 Funkcje muzyczne i apotropaiczne empor
4.3.3 Aspekty reprezentacji w architekturze empor nadkruchtowych
Rozdział 5. EMPORY ZACHODNIE5.1 Geneza empor w wieżach zachodnich
5.2 Geneza empor w masywach dwuwieżowych
5.3 Geneza empor w kościołach konwentów żeńskich
5.4 Funkcje empor zachodnich – interpretacje
5.4.1 Funkcje empor zachodnich w kościołach miast pruskich
5.4.2 Empory w kościołach zakonów żeńskich w Prusach
5.4.3 Empory kaplic zamkowych w Malborku i Lochstedt
Rozdział 6. EMPORY PODŁUŻNE6.1 Rodzaje empor podłużnych w architekturze państwa krzyżackiego
6.2 Geneza pseudobazylik z emporami strychowymi
6.3 Domniemane funkcje empor strychowych
6.4 Empora w kościele Mariackim w Toruniu
6.5 Kaplica zamkowa p.w. św. Andrzeja w Braniewie
Rozdział 7. WYWYŻSZENIE POPRZEZ ARCHITEKTURĘ7.1 Aspekty władczego wywyższenia w organizacji przestrzennej zamku braniewskiego oraz kurii biskupiej w Dobrym Mieście
7.2 Kościoły wieloemporowe – empory w topografii miejskiej
7.3 Empora jako znak
Rozdział 8. IDEA WYWYŻSZENIARozdział 9. FABRYKA KOŚCIOŁA – WPŁYW PATRONA NA FORMĘ ŚWIĄTYNI MIEJSKIEJZAKOŃCZENIE
Praca ta wyjaśnia wiele kwestii w sprawie empor, poruszanych też na Forum.
Jest również na stronach internetowych, np.
http://www.petlaczasu.pl/adam/a16577Z pracy tej np. dowiedziałem się, że empora wschodnia w kościele św. Mikołaja w Grudziądzu jest obecnie unikatem na obszarze dawnego państwa krzyżackiego.