BOLMIN Zamek, Pałac, Dwór ?
Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach

Gmina Chęciny, powiat kielecki. Zespół dworski, (ruina dworu), murowany z końca XVI- pocz. XVII w.

Ruiny bolmińskiego dworu stoją trochę w bok od wsi, na stoku wzgórza. Mimo iż obiekt zamieszkały był jeszcze w 2. połowie XIX stulecia, okazuje się, że niezbyt wiele o nim wiadomo. Nie wiadomo nawet jak sklasyfikować obiekt: czy nazwać go zamkiem, czy pałacem, czy tylko dworem?. Rawita Witanowski opisuje go w ten sposób: „Jest to budowla ciężka, z kamienia miejscowego, o jednej frontowej baszcie, z ogromnymi sklepionymi podziemiami – według tradycji łączącymi się z zamkiem chęcińskim. O tych chodnikach podziemnych nie przestaje lud powiadać, że w nich ukryte są skarby arian, którzy kaplicę swoją mieli w okrągłej wieży zamkowej. Umyślnie sprowadzeni górnicy z Dąbrowy na próżno jednak poszukiwali tych przejść do Chęcin: są one prawdopodobnie, zarówno jak i skarby w nich ukryte, wytworem fantazji ludowej.”
Nie sposób spierać się z Rawitą; jest oczywiste, że tylko szaleniec wydawałby pieniądze na budowę dziesięciokilometrowego podziemnego chodnika, a o przypadkach chorób psychicznych wśród właścicieli Bolmina żadne kroniki nie informują. Natomiast, znane było i jest, ogromne zapotrzebowanie na romantyczne i owiane tajemniczością legendy. Nawet dzisiaj, w dobie internetu, telefonów komórkowych i podboju kosmosu. Sam słyszałem, jak nauczycielka zwiedzająca chęciński zamek wraz z powierzoną jej opiece szkolna dziatwą zapytała przewodnika, czy owe lochy istnieją. Negatywna odpowiedź, jakiej udzielił jej przewodnik, wyraźnie ją rozczarowała.
Wracając do Bolmina: w roku 1384 jego właścicielem był Mikołaj syn Andrzeja, a w 1423 władali nim Adam i Jan Mokrscy herbu Jelita. W roku 1440 Długosz wymienia Lubomira de Bolmin. Na początku XVI stulecia, w roku 1508 wieś miała trzech dziedziców: jedna połówką trzymali Mikołaj i Krzesław z Chotowa, drugą Piotr Bolmiński. Ta „dwuwładza” (czy „trójwładza”?) zdaniem Rawity spowodowała opustoszenie starego zamku. W 1540 wieś nazywano nawet villa trium nobilium (byli to: Brzeski, Bolmiński, Iwanowski), z których każdy mieszkał w odrębnym dworze. Nadmiar dworów (jak dotąd archeologicznie nie potwierdzony), sprawił być może, że w Bolminie nie było wówczas karczmy. Mówiąc poważnie: brak karczmy wynikał raczej z braku konsumentów, z wyludnienia wsi – kmieci było według Rawity tylko 8 „na półłankach, reszta roli opuszczona”.
Istnieje teoria, że najpierw powstał w Bolminie zamek. Datuje się go na wiek XV lub nawet XIV. W 2. połowie XVII stulecia, po pożarze, miałby on zostać gruntownie przebudowany. Byłby to więc obiekt gotycki, z elementami barokowymi i klasycystycznymi (kolejna przebudowa odbyła się w początkach XIX stulecia). Inne źródła rezygnują ze średniowiecznej historii obiektu, przyjmując jego powstanie na koniec XVI lub początek XVII wieku. Wedle tej hipotezy jest to budowla późnorenesansowa, wzbogacona o elementy barokowe i klasycystyczne. A jak jest naprawdę?
Pewne jest, że obiekt jest budowlą piętrową, podpiwniczoną, wykonaną z kamienia i częściowo z cegły, ze śladami tynków. Jego plan zbliżony jest do kwadratu z kolistym ryzalitem na osi południowej elewacji. Piwnice sklepione są kolebkowo i wyznaczają, być może, pierwotny plan obiektu. Część północna oraz ryzalit mogły powstać dopiero w „etapie barokowym”. Najstarsze z zachowanych detali są późnorenesansowe. Ale jest przecież teoria o gotyckim zamku z wieżą...

Trochę wygląda jak głowa jakiegoś zwierzęcia - może dzika? Ale i tak dalej nie wiem po co to.